جشن نوروز از چنان پیشبنه کهنی برخوردار است که نمی‌توان زمان برگزاری آن را به درستی تخمین زد،اما در اساطیر ایرانی برپایی نوروز را به جمشید نسبت داده اند .این جشن خاص دربار نبوده است و در بین مردم از اقبال خاصی برخوردار بوده است.در آن روزگار نوروز به دو بخش نوروز کوچک و نوروز بزرگ تقسیم می‌شدهکه شاهان و بزرگان در پنج روز نخست از فروردین به پرداختن و رسیدگی و دیدار و بار عام طبقات گوناگون مردم سرگرم بودند و ششم فروردین را خلوت می‌کردند و به خود و خاصان اختصاص می‌دادند.پس از اسلام نیز از اهمیت نوروز کاسته نشد و جدای از روایت‌های مذهبی باورهایی همانند به خلافت رسیدن حضرت علی آفرینش جهان و بر تخت نشستن دوباره سلیمان پس از پیدا شدن انگشتری او در این روز بر اهمیت نوروز افزود .به نقل از امام جعفر صادق نوروز، روزی است که خداونداز بندگانش پیمان گرفت که تنها او را بپر ستند و شرک نورزند و به پیامبر و امامان و حجت‌ها یشان ایمان بیاورند و این روز اولین روزی است که در آن خورشید دمید و بادهای بارور کننده بر درختان وزید .این روز روزی است که کشتی نوح پس از طوفان بر کوه جودی نشست ...این روز روزی است که جبرئیل بر پیامبر نازل شدو نیز روزی است که پیامبر ،علی را بر دوش خود سوار کرد تا همچون ابراهیم بت‌های عرب را در هم بکوبد ...این روزی است که برای بار دوم برای علی بیعت گر فته شد.در این روز علی بر اهل نهروان پیروز شد.نوروز روزی است که قائم ما ظهور می‌کند .و در این روز بر دشمنان مسلط شده .هیج نوروزی نمی‌رسد مگر اینکه ما در آن منتظر فرج هستیم ،زیرا نوروز از روزهای ما و شیعیان ما است که عجم حفظ کرده است.

 

سفره هفت سین

سین‌های سفره‌های هفت سین
کم کم به عید نزدیک می‌شویم و خودمون را برای آن آماده می‌کنیم. لباس نو می‌خریم و سفره‌ی هفت سین می‌چینیم. هفت سین یک سفره صمیمی و حقیقی است و چیزی مستقل از کار و زندگی روزانه نیست. سفره هفت سین نماد یک زندگی کامل است. به عنوان یک آریایی بد نیست نماد این سین‌ها را بدانیم...

سنجد سین اول، نماد فرزانگی و زایش
در روایات می‌خوانیم نخستین خلقت خداوند عقل بوده است. از طرفی در طب قدیم و جدید سنجد به عنوان تقویت عقل و حافظه شناخته شده است. پس سنجد به عنوان نماد خرد و فرزانگی و سنجیده عمل کردن قبل ازهمه سین‌ها توسط دختران نابالغ که نماد زایش وباروری هستند بر سفره هفت سین می‌نشیند. البته زرتشتیان آب وتخم مرغ را به عنوان نماد زایش بر سفره می‌گذارند.

سیب سین دوم، نماد سلامتی
همه این جمله را بارها شنیده ایم که هر کس روزی یک سیب بخورد به طبیب نیازی ندارد. سیب کلید راه یابی به شهر سلامتی است. مفهوم آن بر این استوار شده که تن و جان و جامعه انسانی را از گزند و آسیب دور می‌سازد. سیب را مادر یا پدربزرگ خانواده بر سفره هفت سین می‌چیند شاید به آن خاطر که همه ما بارها شاهد دلواپسی و نگرانی مادر خانواده برای حفظ سلامتی اعضای خانه بوده ایم.

سبزه سین سوم، یادآور سبزی و نشاط
از سین سوم به بعد بازی قاعده خاصی ندارد و هر کدام از اعضای خانواده می‌توانند بیاورند و بر سفره بچینند. سبزه نشانه خوش اخلاقی، خرمی و شادی است. اما رنگ سبز و سبزه در سراسر حوزه مدیترانه و یونان رنگ دل دادگی شناخته شده چنانچه در ایران و بسیاری از کشورها رسم است برای مسافران در هنگام بازگشت سبزه می‌اندازند و به او هدیه می‌دهند.

سمنو سین چهارم، سمبل قدرت
بشر همواره درآرزوی توانمندی بوده است. سمنوغذایی مقوی است که از آرد و گندم تهیه می‌شود، به آن غذای مرد آفرین می‌گویند و سرشارازویتامین E و مواد مغذی است و سمنو به عنوان نماینده ای از جهان قدرت بر سفره هفت سین می‌رود.

سیر سین پنجم، نماد سیری چشم و دل
حتما شنیده اید که می‌گویند: فلانی چشم و دلش سیر است و سیر برای ما بیانگر عدم تجاوز به حقوق دیگران است و به ما متذکر می‌شود که پایمان را از گلیم خود درازتر نکنیم. اما درآئین زرتشتی سیر و سرکه در سفره هفت سین نماد گندزدایی و دوری از آلودگی است.

سرکه سین ششم، نماد تسلیم و رضا
از سرکه در ادبیات و امثال ایرانی در توصیف اضطراب و اشک و گریه استفاده می‌شود. مانند سیر و سرکه جوشیدن دل. و مولانا از گریه و زاری با عنوان سرکه فشانی یاد می‌کند. سرکه بر سر سفره‌ی نوروزی ما را به پذیرش ناملایمات زندگی دعوت می‌کند.

سماق سین هفتم، سمبل صبر
آخرین سینی که به سفره هفت سین می‌رود سماق سمبل صبر و بردباری است. سماق در ضرب المثل هم آمده و سماق مکیدن حکایت از دعوت کسی به بردباری دارد.

سکه هشتمین سین مدرن سفره هفت سین
سکه جزو هفت سین محسوب می‌شود اما بشر بعد از ضرب سکه آن را روی سفره برد تا نمادی برای افزایش دارایی باشد.

هفت تا شین در هفت سین
در دوران قبل از اسلام هفت شینی داشته ایم کاملا منطبق با هفت سین امروزی. شیر را مقابل سمنو، شراب را به جای سرکه و شایه را به جای سیب با همان نمادها بر روی سفره چیده اند. تبدیل شین به سین بر می‌گردد به زبان ایرانی که در بسیاری واژه‌ها و لهجه‌های آن شین و سین به یکدیگر قابل تبدیلند. مثل دانش و دانستن. هم چنین هنگام ورود آریایی‌ها به ایران بسیاری از مردم شمالی در کلمات از شین استفاده می‌کردند و مردم جنوب ایران همان کلمه را با سین تلفظ می‌کردند. به همین دلایل شین به تدریج به سین تبدیل شد.
عدد هفت نیز در همه‌ی ادیان مقدس و معتبر است. خداوند در سوره‌ی قاف آیه‌ی 4 درباره‌ی خلقت جهان به هفت طبقه‌ی زمین و آسمان اشاره می‌کند و علاوه بر آن هفت‌های مقدس دیگری هم مثل هفت بار طواف خانه‌ی خدا، هفت مرحله‌ی عشق، هفت روز هفته، عجایب هفتگانه‌ی جهان و اینکه در هنگام سجده هفت نقطه از بدن روی زمین قرار می‌گیرد و نقاط مقدس نامیده می‌شود، اشاره کرد.

 

نقش فرهنگ در تحول دین و دولت مسلمانان »

هفت سین و نوروز

چند روز دیگر سال نو شمسی 1386 آغاز می‌شود و به مدت 13 روز در ایران مراسم خاصی برپا می‌باشد در دانشنامه آزاد ویکی پدیا در مورد هفت سین این چنین آمده است :

هفت سین سفره ای است که ایرانیان هنگام نوروز می‌آرایند. این هفت قلم «سین» میتوانند هر چیزی با آوای آغازین «سین» باشند (نمادی از «سپنتا»). برای مثال این هفت قلم «سین» بسیار رایج هستند:

سبزه: نماد خرمی و نو زیستی

سرکه: جایگزین شراب و نماد شادی (میوه درخت تاک در ایران میوه شادی خوانده میشد)

سمنو: نماد خیر و برکت

سیب: نماد مهر و مهرورزی

سیر: نگهبان سفره (در اکثر فرهنگ‌های آریائی برای سیر نقش محافظت کننده از شر قائل بودند)

سماق: نماد مزه زندگی

سنجد: نماد حیات و بزر حیات

این سفره در دوران باستان “هفت شین” (شهد، شکر، شیرینی، شراب، شببو، شالین، شبدر) بوده است اما در پی تغییراتی در ایران در قرن 3 هجری این هفت «سین» بود که جای هفت شین را گرفت. در اصل هفت شین ثابت بود اما هفت سین تقریبآ هر چیزی که از نظر مردم خوش یمین باشد و با سین شروع شود میتواند باشد. این سفره اجزائی دیگر هم دارد مانند آینه که نماد نور و راستی است، ماهی که نماد زندگی نیک بختی است، شمع که نماینده آتش است، گل که نماد دوستی است و کتاب که نماد دانائی است.

از ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد

در روزگار ساسانیان قابهای منقوش ، زیبا و گرانبهایی از جنس کائولین به ایران آورده می‌شد که بعدها به نام کشوری که از آن می‌آمد چینی نامیده شد و در تغییر گویش به صورت “سینی” و نیز در حالت معرب به صورت “صینی” رواج پیدا کرد. چینی یا سینی یعنی منسوب به چین یا سین و نام سین یا چین که در واقع نام سلسله پادشاهی چین است. در ایران برای تمایز بین ظرفهای مختلفی که از چین آورده می‌شد آن که از جنس فلز بود را سین یا سینی و آن که از جنس کائولین بود را چینی می‌نامیدند. برای چیدن خوان نوروزی در این دوران از همین ظروف منقش بهره می‌گرفتند که نوع مرغی آن هنوز در ایران مرسوم است و این ظرفها را پر از نقل و قند و شیرینی می‌کردند و به عدد هفت امشاسپند که عبارتند از اردیبهشت ، خرداد ، مرداد، شهریور ، بهمن و اسپندارمذ و خود اهورامزدا بر سر خوانهای نوروزی می‌گذاشتند و از این رو خوان نوروزی به نام هفت سینی نام گرفت که بعدها با حذف “ی” نسبت همان هفت سین امروزین شد.
اصولا” هفت در فرهنگ و ادبیات ایران عدد مقدسی است و کاربرد آن در هفت خوان رستم ، هفت طبقه آسمان ، هفت مرحله عشق ، هفت اختر ، هفت اقلیم ، و… مشهود است و در ادبیات هم آثار زیادی با هفت آغاز شده همچون هفت اورنگ و یا هفت گنج.

 

نمادها
آنچه بر سر خوان نوروزی گذارده می‌شود به غیر از هفت سین آینه و شمعدان و طبعا” شمع‌های فروزان ، نان ، شراب ، نارنج غوطه ور در آب ، شیرینی ، سکه ، سبزی خوردن ، تخم مرغ رنگ کرده ، ماهی قرمز ، اسفند، و گلدان سمبل است. ابتدا بپردازیم به هفت سین که گفته اند شش نشانه است از برتری اهورامزدا بر اهریمن

سیب : نماد زایندگی و عشق است

سنجد : سنجد میوه درخت کنار است که وقتی بارور می‌شود و عطر آن در فضا می‌پیچد تحریک کننده قوای احساسی انسان است و معتقدند که موجب عشق انسانها به یکدیگر می‌شود. به همین دلیل سنجد هم سمبل عشق است

سرکه : نماد صبر و شکیبایی است

سیر : نماد تندرستی است

سبزه : نماد باروری و نوزایی است

سماق : درباره سماق گفته شده به رنگ خورشید در حال طلوع است و مظهر طلوع و آغاز دوباره است

سمنو : نماد خیر و برکت

سمبل : آب سمبل روشنى دل می‌باشد که مظهر ایزد بانوى نیرومند آبها اناهیتاى بزرگ مىباشد که مقامى بسیار والا در ایزدان ایران باستان دارد. اناهیتا ایزدبانوى عشق، بارورى، آب، برکتبخشى و پیروزگرى است

آینه : آینه نمادی از به خویشتن نگریستن و به درون نظاره کردن است . دقیقا” آن چیزی که در لحظه سال نو توصیه شده و در آن لحظه بی همتا که گذشته و آینده به هم پیوند می‌خورد باید نظری کرد به خویشتن خویش

ماهی : نماد زایش، تازگى ، شادابى و تکاپو است

شمع : مظهر فروغ و روشنایی است

سکه : نشان ثروت و دارندگى است

اسپند : به معناى مقدس و نماد دورکنندهى چشم بد است.

شکر و شیرینى : براى شیرینکامى همیشگى افراد خانواده است

نارنج : نارنج شناور در میان آب نماد زمین بر روى آب است. در اسطورهى آفرینش آمده است که پروردگار آب را آفرید و سپس عرش خود را بر آن بنا نهاد

تخم مرغ : نماد آفرینش، نطفه و بارورى است

نان : نشان برکت و رونق روزی است

درباره سفره هفت سین همچنین گفته شده است که سینها نمادی از صداقت ، عدالت و انصاف ، رفتار و کردار و گفتار نیک ، کامیابی و کامیاری ، پرهیزکاری و تقوا ، ادبیت و بخشش هستند

نگاه کن که چگونه طبیعت ناب در این سفره نوروزی خلاصه شده است و آنچه در طبیعت از زیبایی‌ها وجود دارد مظهری در سفره هفت سین دارد. سفره هفت سین مملو از آرمانها و آرزوهای یک ملت برای بهروزی و سعادتمندی است و در واقع نه تنها یک ملت بلکه در معنای عام بشریت. چرا که اینها مفاهیمی محلی نیستند و به گذشته و حال و آینده انسان و رستگاری ابدی او وابسته اند

 

۱. در فرهنگ اسلامی

با اینکه در قرآن کریم به نوروز و نیز به اعیاد اسلامی اشاره ای نشده است، لیکن بخشی از روایات اسلامی به تجلیل و تکریم از عید اختصاص دارد. این مقاله پس از آنکه نظر قرآن و روایات اسلامی را درباره ( عید ) جویا می‌گردد به بررسی مجملی از جایگاه ( نوروز) در فرهنگ اسلامی می‌پردازد.

 

۱-۱- ( عید ) در قرآن کریم :

واژه ( عید ) در قرآن کریم تنها یکبار در آیه ۱۱۴، سوره مائده آمده است: ( عیسی ابن مریم گفت بارالها! ای پرودگار تو ما از آسمان مائده ایفرست تا این روز برای ما و کسانی که پس از ما آیند روز عید مبارکی گردد و آیت و حجتی از جانب تو برای باشد، که تو بهترین روزی دهندگانی عیسی بن مریم این دعا را آن هنگام که حورایون به او گفته بودند که : ای عیسی ابن مریم، آیا خدای تو می‌تواند برای ما از آسمان مائده فرستد؟ عیسی در پاسخ آنان می‌گوید: اگر ایمان آورده اید از خدا بترسید! و هرگز شک در قدرت خدا و یا شک در اجابت دعای پیغمبر خدا نکنید. حواریون گفتند ( ما شک نکرده ایم لیکن ) می‌خواهیم که از آن مائده آسمانی تناول کنیم تا دل‌های ما مطمئن شود ( و بر یقین ما بیفزاید ) و تا به راستی عهدهای تو پی بریم و بر آن گواه باشیم . عید خود مصدری است مانند عود به معنای بازگشتن و به همین مناسبت، سالگردها و یادبودها را ( عید ) گویند. البته، این نامگذاری به یادبودهای خوش وتوام با شادمانی اختصاص دارد.

( عید ) روزی است که در آن سود و منفعتی به دست بیاید و در شرع مقدس اسلام، روزهای اضحی و فطر عید نامیده می‌شوند. که در عید اضحی قربانی، و در عید فطر زکات فطره مطرح است. نیز می‌توان گفت، عید آن روزی است که در آن نماز ویژه ای برگزار کنند، یا روزی است که مجمعی در آن فراهم آید، و یا آنکه عید روزی است که خلق از ماتم به شادمانی ( عود ) کنند، یا روزی است که زندانیان را از زندان رها کنند، و یا کودکان را از مکتب بیرون فرستند، یا روزی است که تفاوتی میان درویش و توانگر نباشد، یا آنکه ( عید ) روز شریف و ارجمندی می‌تواند باشد.از آیه ( مائده ) استفاده می‌شود که حضرت عیسی و مسیح روز نزول مائده را که سالروز وقوع یک معجره الهی در تاریخ است برای همه انسان‌ها ( عید ) قرار داده است، تا این روز آیت و حجتی از جانب خداوند برای مردمان در تمامی اعصار بوده باشد و به میمنت این پدیده پر برکت همه ساله شادمانی و خجستگی آن روز تکرار گردد. از آنجا که ( مائده ) به معنای خوان پر نعمت، تنها دوبار در سوره مائده آمده است، می‌توان گفت نزول رزق از آسمان به درخواست حضرت عیسی مسیح ( ع ) ویژگی خاصی داشته است که به خاطر آن عنوان ( مائده ) را به خود گرفته است.راغب اصفهانی می‌گوید: ( مائده طبق و خوانی است که در آن طعام باشد که هم به آن طبق و هم به طعام مائده گفته می‌شود. بنابر این، عید در این آیه اشاره دارد به نزول یک برکت آسمانی در پوشش طبق یا طبق هایی از طعام و خوردنی که می‌تواند تکرار وبازگشت آن روز نیز همان برکات را به همراه داشته باشد و از این جهت ، آیت و حجتی دیگر از جانب خداوند متعال برای انسان‌ها و فرصتی دیگر برای ایجاد ارتباط با خدا و ذکر و یاد او در دل‌ها و زبان‌ها بوده باشد.

 

۲-۱- عید در روایات اسلامی :

جمعه، فطر، اضحی و غدیر خم مهمترین روزهایی هستند که از آنها در روایات اسلامی با عنوان ( عید ) یاد شده است و هر یک از این روزها اعمال و آداب و مراسم مشترک یا خاص خود را دارند.مهمترین اعمال وآداب مشترک این اعیاد عبارتند از : غسل کردن و حمام کردن، پوشیدن جامه نیکو، استعمال بوی خوش، خواندن نماز و ادعیه، ضمن آنکه هر یک از آنها اعمال ویژه خود را نیز دارند. نکته جالب توجه در این اعمال و آداب و ادعیه آن است که غالبا" به نزول فرشتگان و ارواح وارستگان و فرود آمدن برکات آسمانی اشاره می‌شود. چنانگه تلاوت سوره قدر، به منظور اشاره به قدر و شرف و عظمت این اعیاد، و تاکید بر نزول فرشتگان و ( روح ) از آسمان مانند آن ، نوعا" در نمازهای ویژه این اعیاد مطرح است.در شب جمعه و ملائکه از آسمان به زیر می‌آیند با قلم‌های طلا و صحیفه‌های نقره، و در پسین پنجشنبه و شب جمعه و روز جمعه تا غروب آفتاب جز صلوات بر محمد ( ص ) و آل او چیز دیگری نمی‌نویسند.شب عید اضحی ( قربان ) از لیالی متبرکه است و یکی از آن چهار شبی است که نگاه داشتن احیا در آن شب توصیه شده است چرا که درهای آسمان در این شب باز است.در روایات آمده است که فضیلت شب عید فطر کمتر از شب قدر، شب نزول قرآن ، ملائکه و روح نیست.عید غدیر خم نیز از عظیم‌ترین اعیاد است و نامش در آسمان روز عهد معهود است و آن روزی است که حضرت رسول ( ص ) امیرالمومنین ( ع ) را به خلافت خود برگزید احسان و انفاق در این روز ، چون شب قدر، اجری چندین برابر روزهای دیگر دارد. گفتنی است که در بعضی از ادعیه مربوط به این اعیاد وسعت رزق از خداوند متعال که خیرالرازقین است در خواست می‌شود.

 

۳-۱- عید نوروز و آداب آن :

مفاتیح الجنان شیخ قمی روایتی از معلی بن خنیس را درباره نوروز ذکر کرده است که اعمال این روز و دعای مربوط به آن را همراه دارد. بی آنکه اشاره ای به فضیلت این روز کرده باشد. ولی بحارالانوار مجلسی روایات معلی بن خنیس را به تفصیل آورده است. در آن روایات به فضیلت و برتری این روز نسبت به سایر ایام بسیار پرداخته است و یکی از روایات مفصل معلی بن خنیس از نوروز را این گونه تجلیل کرده است: نوروز روزی است که کشتی نوح بر کوه جودی قرار گرفت، روزی است که جبرئیل بر نبی ( ع ) نازل شد، روزی است که رسول اکرم ( ص) علی ( ع ) را بر دوش کشیدتا بت‌های قریش را از بالای کعبه رمی کند، روزی است که نبی( ع ) به وادی جن رفت و از ایشان بیعت گرفت، روزی است که برای علی ( ع ) ازمدم بیعت گرفت ( غدیر حم ) روزی است که قائم آل محمد ظهور خواهد کرد و روزی است که امام عصر ( عج ) بر دجال پیروز خواهد شد. و اما روایت خنیس به نقل از امام صادق ( ع ) در مفاتیح الجنان :فرمود : چون نوروز شود غسل کن و پاکیزه‌ترین جامه‌های خود را بپوش و به بهترین بوی‌های خوش خود را معطر گردان پس چون از نمازهای پیشین و پسین و نافله‌های آن فارغ شدی، چهار رکعت نماز بگذار یعنی هر رکعت به یک سلام و در رکعت اول بد از حمد ده مرتبه اناانزلنا و در رکعت دوم بعد از حمد ده مرتبه سوره قل یا ایهاالکافرون و در رکعت سوم بعد از حمد ده مرتبه قل اعوذ برب الناس و قل اعوذ برب الفق را بخوان و بعد از نماز به سجده شکر برو و این دعا را بخوان همان طور که مشاهده می‌شود این روز نیز چون اعیاد اسلامی با غسل کردن، پوشیدن جامه نو و معطر گردیدن به بوی‌های خوش و روزه داشتن آغاز می‌شود، ضمن آنکه نمازی مشابه نمازهای سایر اعیاد اسلامی دارد.

 

۴-۱- نماز عید نوروز:

نماز عید نوروز مشتمل است بر قرائت سوره حمد و سوره‌های قدر، کافرون، توحید، فلق و ناس و بسیار شبیه به نمازی است که ضمن آداب و اعمال روز جمعه و همین طور اعمال روز عید غدیر خم وارد شده است. از آنجا که قرائت سوره قدر در نماز عید نوروز توصیه شده است می‌توان دریافت که عید نوروز نیز چون دیگر اعیاد اسلامی با نزول برکات و آیات الهی همراه بوده است. تاکید بر قرائت سوره‌های کافرون ، توحید، معوذتین نیز می‌تواند اشاره به در خواست دفع انواع شرور و بدی‌ها داشته باشد.

 

۵-۱- دعای عید نوروز:

دعای مخصوص عید نوروز با درود و صلوات بر رسول اکرم ( ص) وآل او و اوصیا و همه انبیا و رسولان آغاز می‌شود آن گاه با فرستادن درود بر ارواح و اجساد ایشان ادامه می‌یابد . در این دعا آمده است: ( هذا الذی فضله و کرمته و شرفته و عظمت خطره ) این فراز با اندکی جابجایی در کلمات در دعای مخصوص ماه مبارک رمضان، ماه نزول قرآن نیز آمده است. فراز پایانی دعای مخصوص عید نوروز : ( اللهم .... ما فقدت من شی فلا تفقدنی عونک علیه حتی لا اتکلف مالا احتاج الیه یا ذالجلال و الاکرام ) از آن جهت که در آن سخن از گم شدن و گمشده‌ها به میان می‌آید بیش از اندازه قابل توجه است زیرا، چنانکه در گزارش آیین‌های ایرانی خواهد آمد عید نوروز همان روزی است که حضرت سلیمان ( ع ) انگشتری خویش را پس از مدتی پیدا کرده است

 

۲- در آیین‌ها و اساطیر ایرانی :

۱-۲- جشن :

همتای واژه (عید ) در زبان‌های ایرانی ( جشن ) یا (یسن) است. از ریشه yazبه معنای ستایش ، نیایش و پرستش ( ایزد) به معنای ستایش شده و نیایش شده نیز از همین ریشه است. ( جشن) واژه ای ایرانی، مذهبی و بسیار کهن است. این واژه که باری گران از معناها سنت‌های ویژه ایرانی را بر دوش دارد، در اصل عبارت بوده است از برپایی مراسم نیایش و سپاس به مناسبت رخداد یک پیروزی ، یک واقعه اجتماعی یا یک معجره آسمانی که سودی برای اجتماع داشته باشد. مردم به هنگام برپایی بزرگداشت گرد هم جمع می‌آمدند و خدای را با مراسم ویژه مذهبی نیایش می‌کردند، و این نیایش و سپاس همه ساله به عنوان قدرشناسیاز موهبتی که از سوی خداوند ارزانی شده بود تکرار می‌گردید. این مراسم با رقص‌های مذهبی و سرود و موسیقی نیز همراه بوده است. در ایران باستان و پیش از ظهور زردشت همواره مراسم قربانی پس از مراسم نیایش و ستایش انجام می‌پذیرفت. آن چنان توده هایی از آتش برپا می‌داشتند و در کنار آن صدها و هزارها اسب و گاو و گوسفند قربانی می‌کردند. آن گاه سهمی از قربانی به آتش داده می‌شد و باقیمانده آن میان مستمندان و نیایشگران پخش می‌گردید. و با همین گوشت قربانی سور و مهمانی برگزار می‌شد. یک پدیده کیهانی مانند واقع شدن خورشید در نقطه‌های اعتدال ربیعی یا خریفی یا انقلاب صیفی و شتوی می‌توانست انگیزه ای برای برگزاری جشن باشد. همین جشن‌ها در دوره‌های مختلف زندگانی اقوام ایرانی، آغاز سال را اعلام می‌کردند. چنانکه جشن‌های نوروزی، جشن مهرگان، جشن شب چله تابستان و شب چله زمستان از این قبیل است. تعداد دیگری از جشن‌ها برای نیایش امشاسپندان وایزدان برپا می‌شد، از آن روزی که این ایزدان نگاهبان روزهای ماه و ماه‌های سال بودند و هرگاه که نام روز با نام ماه برابر می‌افتاد به آن مناسبت جشنی برپا می‌شد.

 

۲-۲- جشن نوروز

این جشن از کهن‌ترین جشن‌های ایرانی است که پژوهشگران بنیاد آن را هند و ایرانی ندانسته اند، بلکه با قید احتمال آن را به اقوام بومی نجد ایران پیش از مهاجرت و آریاییان، منسوب می‌دانند. همچنین دو جشن مهرگان و نوروز از طریق سومریان به بین النهرین راه یافته و در آنجا دو جشن ( ازدواج مقدس) و ( اکیتو ) را پدید آورده که بعدها در بین النهرین این هر دو جشن به صورت جشنی واحد در آغاز سال نو برگزار گردیده ولی در نجد ایران همچنان تا دوره اسلامی به صورت دو جشن مستقل بر قرار مانده است. بنابر این سه جشن نوروز مهرگان و سده بیشتر در زمره اعیاد ملی ایرانی قرار می‌گیرند تا جشن‌های مذهبی گفتنی است که در گاهان و اوستا از این سه جشن یادی نشده است.

 

۳-۲- نوروز کوچک و نوروز بزرگ

عنوان نوروز در فرهنگ ایرانی به دو روز تعلق داشته است. یکی روز اول فروردین، که خورشید به برج حمل می‌رسد و به آن نوروز کوچک یا ( عامه ) می‌گویند و دیگری نوروز بزرگ یا ( نوروز خاصه) است که روز خرداد از ماه فروردین است. گفته اند : نوروز سالروز آفرینش جهان و انسان است و نوروز بزرگ روزی است که در آن جمشید بر تخت نشست و خاصان را طلبید و رسم‌های نیکو گذاشت، و گفت خدای تعالی شما را خلق کرده است. باید که به آب‌های پاکیزه تن را بشویید و غسل کنید و به سجده و شکر خدا مشغول باشید و هر سال در این روز به همین دستور عمل نمایید.

 

۴-۲- نوروز و فروشی ها:

ماه فروردین به فروهرها و یا فروشی‌ها تعلق دارد. جشن نوروز نیز نمادی از سالگرد بیداری طبیعت از خواب زمستانی است که به رستاخیز و حیات منتهی می‌شود. ( فروهر ) یکی از نیروهای غیر مادی در وجود انسان است و نوعی همزاد آدمیان که پیش از آفرینش مادی مردمان در جهان مینوی به وجود می‌اید و پس از مرگ آدمیان نیز دوباره به جای نخستین خویش باز می‌گردد و از پادافراهایی که روان انسان‌ها به مناسبت گناهان باید متحمل شود به دور است. در عقاید باستانی تر، ایرانیان تنها قهرمانان را دارای فروهر می‌دانستند، اما بعدها پرهیزگاران نیز از این موهبت بهره مند می‌شوند. آنان سالی یکبار برای دیدار بازماندگانشان به خانه‌های خویش فرود می‌آیند و ورود آنان برکت را به همراه خواهد داشت، آن زمان که خانه را پاکیزه و درخشنده ببینند. ولی چنانچه آن را آشفته در هم و پاکیزه نشده بیابند برکت برای آن نخواسته آن را رها می‌کنند. حضور فروهرها از طلیعه فرودین و نوروز آغاز و تا دهم فروردین و به روایتی تا نوزدهم آن ادامه می‌یابد از این جهت مراسم آتش افروزی بر بالای بام‌ها انجام می‌پذیرفته است تا راه خانه‌ها را به فروهرها نشان دهند.به گفته بعضی از محققان تا به امروز نیز اعتقاد به بازگشت ارواح نیاکان در ایام نوروز وجود دارد. چنانکه اعتقاد به آزادی مردگان در شب‌های جمعه و بازگشت ارواح آنان به خانه‌های خود می‌تواند چنین بنیادی داشته باشد.

 

۵-۲- پیوند نوروز با آب:

نوروز بزرگ ، روز خرداد از ماه فروردین است و خرداد ایزد موکل بر آب در جهان مادی است در بندهش چنین آمده است: همه نیکی‌ها چون از ابرکران ( عالم اعلی ) به گیتی آید، به خرداد روز آید. باشد که همه روز آید، اما آن روز بیش آید. پیداست اگر آن روز بر تن جامه ای نیکو بدارند. و بوی خوش بویند و مروای نیک ( تفال ) کنند و... آن سال نیکویی بدیشان رسد و بدی را از ایشان دور می‌سازد. از آنجا که نوروز در آغاز فصل بارش باران‌های بهاری قرار دارد می‌توان ردپای اردویسور اناهید را نیز در آن یافت. ( اردویسور اناهید ) الهه آب است. اوس که به فرمان اورمزد از آسمان باران، برف و تگرگ را فرو می‌باراند. بندهش او را ( مادر آب‌ها ) توصیف می‌کند که پاکیزه نگاه داشتن تخمه مردان، چون از خون پالوده شود و نیز زنان، چون بزایند و دیگر آبستن شوند از خویشکاری‌های اوست.و نیز گفته اند : سبب اینکه ایرانیان در نوروز غسل می‌کنند آن است که این روز به الهه آب تعلق دارد. از این رو، مردم در این روز هنگام سپیده دم از خواب بر می‌خیزند و با آب قنات و حوض خود را می‌شویند و گاهی نیز آب جاری بر خود از راه تبرک و دفع آفات می‌ریزند. و در این روز مردم به یکدیگر آب می‌پاشند و درباره سبب این کار برخی گفته اند علت آن است که در کشور ایران دیرگاهی باران نبارید و سپس ناگهان سخت ببارید و مردم به آن باران تبرک جستند واز آن آب به یکدیگر پاشیدند و این کار همچنان در ایران مرسوم بماند.

 

-۲- نوروز پیروز:

نوروز همچنین نمادی است از پیروزی نیکی بر بدی. از همین رو آیین نیایش رپیثون در نوروز برگزار می‌شود. ( رپیثون ) سرور گرمای نیمروز و ماه‌های تابستان است. با یورش دیو زمستان به زمین رپیثون به زیر زمین فرو می‌رود تا با گرم نگاهداشتن آب‌های زیرزمینی، گیاهان و ریشه درختان را از مرگ نجات بخشد. بازگشت سالانه او در بهار نمادی است از پیروزی نهایی خیر بر شر، به همین مناسبت جشن و نیایشی ویژه در مراسم نوروزی به ایزد مذکور تعلق داشته است. یکی از نوشته‌های پهلوی به نام ( ماه فروردین روز خرداد ) این معنا، پیروزی نیکی بر بدی، را بسیار یادآور می‌شود. در این متن، این روز، روزی است که تهمورث اهریمن دروند ( گناهکار ) را سی سال به باره کرد، منوچهر به خونخواهی ایرج بیرون آمد و سلم و تور را هلاک کرد، سام نریمان بر سناوذک دیو پیروز شد، کیخسرو به خونخواهی پدر خویش، سیاووش، افراسیاب را هلاک کرد، منوچهر و آرش زمین را از افراسیاب باز ستاندند، و بالاخره در ماه فروردین، روز خرداد، اورمزد فرمان رستاخیز دهد و جهان را بی مرگ و بی زرمان ( بی پیری) و بی پتیاره ( بی عیب و نا آلوده ) کند. آن زمان است که اهریمن با دیوان و دروجان ... همگی ناکار گردند.

 

۷-۲- نوروز روز دین و روز پادشاهی :

درماه فروردین، روز خرداد، فریدون جهان را تقسیم کرد. روم را به سلم، ترکستان را به تور و ایرانشهر را به ایرج داد، کیخسرو و سیاووشان را به لهراسب سپرد، زردشت دین مزدیسنان را از اورمزد پذیرفت و کی گشتاسپ شاه دین را از زردشت و در این روز پشوتن رواج دین خواهد کرد.و نیز روایت شده است که کوروش پس از پیروزی بر بابل پسر خود کموجیه را در جشن نوروز ( گموک بابلی ) به عنوان پادشاه بین النهرین معرفی کرد.

 

۸-۲- نوروز و سلیمان

در روایات ایرانی آمده است که چون سلیمان بن داوود انگشتر خویش را گم کرد سلطنت از دست او بیرون رفت. اما پس از چهل روز بار دیگر انگشتر خود را باز یافت و پادشاهی و فرماندهی به او بازگشت و مرغان به دور او گرد آمدند، و ایرانیان گفتند: نوروز آمد.

 

۹-۲- نوروز و خوان هفت سین:

از مهمترین آیین‌های نوروزی گستردن خوان نوروزی است که مشهورترین آن ( سفره هفت سین ) است. این سفره تا پایان جشن نوروز گسترده می‌ماند. این خوان مجموعه ای است متنوع از آنچه که در زندگی به آن احتیاج است. البته محدود کردن آن به هفت چیزی که با حرف ( سین ) آغاز می‌شود اصالتی ندارد. همچنین این خوان می‌تواند به نوعی بیانگر پذیرایی از فروهرها باشد که از روز اول فروردین به خانه‌های خویش وارد می‌شوند. عدد هفت از اعداد مقدس نزد ایرانیان است که با هفت امشاسپند ( برابر هفت ملک مقرب در آیین‌های سامی ) ارتباط دارد.گویند: ( سین ) شکل کوتاه شده ( سینی ) است که همان خوان مسین است. و در نوروز هفت خوان را برای هفت امشاسپند می‌آراسته اند. یا آنکه برای برکت و شگون در هفت سینی دانه هایی را که برکت به سفره می‌آورد می‌رویاندند و آن گاه در خوان نوروزی قرار می‌دادند.