مـا می‌توانیم برای دانش آموزان شـرایطی را فراهم کنیـم که افرادی خلاق و متفکرانی نقاد بار آیند. خلاقیت را نمی‌توان به طور مسـتقیم آموزش داد، اما تجربه آموزشـی و پرورشـی می‌تواند روش‌ها، فرصت‌های آموزشی و محیط بـاروری را برای رویـش و پروراندن ذهن خلاق فراهم کنـد. البته باید به یاد داشـته باشـیم، پرورش تفکر خلاق همیشـه آسان نیسـت، ولی یافته‌های پژوهشـی و تجربه یا توصیه‌های آموزشـی موفق می‌تواند ما را در این زمینه کمـک کند. این مقاله دربـاره دو اصل برگرفته از منابـع مذکور، یعنی نتایج پژوهش کارشناسان برجسته یونسکو، بحث می‌کند.

با مقالات آموزشی بلدیاب همراه باشید

 

بگذارید دانش آموزان اشتباه کنند تا بتوانند خردمندانه مخاطره جویی کنند

محیط یادگیری مشــوق و حمایت کننده‌ای ایجاد کنیــد تا دانش آموزان احســاس آزادی و امنیت کنند و بتواننــد ایده‌های جدیدشــان را بیازمایند و خردمندانه مخاطره جویی کنند.

یافته‌های پژوهش

شکست بخش جدایی ناپذیر از فرایند خلاقیت است و اغلب افراد خلاق در بســیاری از ایده‌هایشان شکست خورده‌اند تا توانسته‌اند به موفقیت دست یابند. فرایند خلاقیت ذاتاً خطرپذیری دارد و مخاطره جویی از جمله ویژگی‌های کلیدی هر شخصیت خلاق است.

متأسفانه، معلمان می‌خواهند هر نوع شکستی را به حداقل برسانند. مطالعه اخیر در مورد خلاقیت و نوآوری ۳ در آموزش وپرورش کشــورهای عضو اتحادیه اروپا نشان می‌دهد که مدارس موضوع‌های نشـاط انگیز و رفتارهای مخاطره جویانه را ترجیح می‌دهند. تأکید بر رفتار و پاسخ درســت، ترس دانش آموزان از شکست را تقویت می‌کند و ایــن عامل، یکــی از اصلی‌ترین عوامــل (فعالیت‌های رایج آموزشــی) اســت کــه خلاقیــت دانش آمــوزان را ســرکوب می‌کند و جلوی بروز آن را می‌گیرد. در نتیجه، دانش آموزان تمایلی به مخاطره جویی در مدرسه ندارند و ترجیح می‌دهند به جای تلاش برای جستوجوی ایده‌ها و راه حل‌های جدید، پاسخ درست را برای معلمانشان پیدا کنند.

کاربرد یافته‌ها در عمل

 شما می‌توانید محیط یادگیری امن، قابل اعتماد و حمایت کننده‌ای را خلــق کنید تا دانش آموزان بــا امنیت و اطمینان کافی و بدون ترس و نگرانی از شکســت، به آزمایش و خلــق ایده‌های جدید بپردازند. دانش آموزان باید نسبت به فعالیت‌ها (و نتایج) احساس تملک داشته باشند. به آنها اجازه بدهیم راهبردهای متعــدد و متنوعی را آزمایش کننــد تا به راه‌های جدید و ایده‌های نو برســند. به منظور بروز خلاقیت و تشــویق دانش آموزان در این زمینه، می‌توانید چنین اقدام کنید:

• به عنــوان الگو، به فعالیت‌های مخاطره جویانه و خلاق اقدام کنید و در جهــت انطباق روش‌های نوآورانه آموزشی با موضوع درسی بکوشید.
• بــه دانش آمــوزان اجــازه بدهیــد آزادانــه بــه مخاطره جویــی بپردازند و خــود را در بحث‌های چالش انگیز و مسائل واقعی زندگی درگیر کنند.
•  فضا و زمانی را به دانش آموزان اختصاص دهید تا با وجود فشــار سنجش، به یادگیری نکات جدید اقدام کنند.
• به دانش آموزان فرصت دهیــد درباره فعالیتها، روش‌ها، یافته‌ها و... با همکلاسی‌هایشان گفتوگو کنند و نسبت به فعالیت‌های یکدیگر بیندیشند و بازخورد بدهند.
• دانش آموزان را در فعالیت‌های مسئله محور و معنی دار درگیر کنید تا بتوانند از طریق آزمایش، مخاطره جویی، آزمایش و خطا، بحث و گفتوگو، قضاوت و مناظره، یاد بگیرند.
• هرگونــه تجربه قبلی یا یادگیری غیررســمی را که دانش آموزان خــارج از کلاس درس از طریق آزمایش و خطا با عمل کردن به آموخته‌هایشان به دست آورده‌اند تأیید و تشویق کنید.
• دانش آمــوزان را بــا روش‌های کســب موفقیت به واسطه مخاطره جویی آشــنا کنید و آنها را از تعمیم دادن شکست‌های فردی به کل فعالیت‌های نوآورانه‌شان برحذر کنید.
• از دانش آمــوزان بخواهید روزنامه‌ای دیواری خلق کنند و در آن تلاش‌های موفق یا ناموفق خودشان را درج کننــد تا خودشــان و ســایر دانش آموزان متوجه شــوند که شکســت بخش جدایی ناپذیر فرایند خلاقیت است و تلاش‌های خلاقانه همیشه قبول نمی‌شود و یکباره به مقصد نمی‌رسد.

 یاد بگیرید گونه خلاقیت دانش آموزان را پاداش دهید و بسنجید

تفکر خــلاق دانش آموز را می‌توانیم از طریق تأمل روی سنجش‌هایی کــه در طی فراینــد یادگیری و از نتایجی که او به دســت آورده اســت، بسنجیم و درباره آن قضاوت کنیم.

یافته‌های پژوهش

برخی از روش‌های ســنجش، خلاقیت را تســهیل می‌کنند و برخی دیگــر مانع آن می‌شوند. روش‌های سنجش سنتی که بر یادآوری وقایع متمرکزند، نمی‌توانند تفکر خلاق دانش آموزان را بسنجند. در عوض، اینگونه از سنجش‌ها، اجتناب از اشتباه و مخاطره جویی، کسب رتبه یا نمره بالا و رقابت با دیگران به منظور کســب موقعیتی بالاتر را تشویق می‌کنند. از سوی دیگر، فعالیت‌های مرتبط به ســنجش تکوینی با اطلاعات و بازخوردهایی که درباره نحوه پیشرفت دانش آموزان دارند و به واسطه مقایسه پیشــرفت دانش آموزان با هدف‌های یادگیری، بهتر می‌توانند به تسهیل خلاقیت دانش آموزان کمک کنند.

هنگامی که دانش آموزان به واسطه ارزشیابی، نظارت سایر سنجش‌ها تحت فشار قرار بگیرند، از رغبت آنان نسبت به مخاطره جویی و جســتوجوی خلاق کاسته می‌شود. اما هنگامی که ســنجش جنبه سازنده دارد و بر خودبهبودی متمرکز است، دانش آموزان دوست دارند به فعالیت‌های مخاطره جویانــه و چالش برانگیز اقدام و ایده‌های بدیع و سودمندی تولید کنند.

کاربرد یافته‌ها در عمل

• بــرای دانش آموزان شــرح دهید چــرا این نکته اهمیت دارد که سنجش‌ها بایــد روی قوت‌ها و خود بهبودی  آنان تمرکز کند نه روی ضعف‌ها و ایجاد رقابت بین دانش آموزان. به دانش آموزان کمــک کنید به واســطه بعضــی از کارهایی که می‌توانند انجــام دهند، بهبود یا پیشــرفتی که حاصل کرده اند، و آنچه برای آنان چالش آور بوده است احساس غرور و عزتنفس کنند.
• برای تولید فهرست وارسی با دانش آموزان به طور خلاق، همکاری کنید تا آنان بتوانند با اســتفاده از آن به خودسنجشــی اقدام کنند. به طوریکه دانش آموزان با به کارگیری فهرست وارســی تهیه شده، فرایند یادگیری و نتیجه یادگیری خویش را بر پایه ملاک‌های گنجانده شــده در آن (مانند بدیع بودن، ابتکاری بودن، مناســبت، جامعیت، سادگی و انسجام) بسنجند.
• از دانش آمــوزان بخواهیــد کارهــای یکدیگر را بسنجند و بر پایه تأملی که بر پایه فهرست وارسی روی کارهــا به عمل می‌آورند، بازخوردهایی تهیه کنند و به یکدیگر بدهند.
• والدین و سایر افراد علاقه مند را نسبت به اهمیت ســنجش تفکر خلاق آگاه کنید تــا از این طریق از بدفهمی‌های آنان درباره نحوه سنجشــی که به عمل می‌آورید، بکاهید و از گرایش آنان به فشار در جهت اجرای سنجش‌های سنتی ممانعت کنید.
• دانش آمــوزان را به خاطــر مخاطره جویــی، تفکر خلاق، ارتباط و تطابق ایده‌هایشان با زمینه‌های متفاوت (انتقال ایدهها به شرایط متفاوت) تشویق کنید.
• از نمره دهــی و رتبه دهــی بــه ایده‌های خلاق دانش آموزان بپرهیزید. زیرا این کار از میزان انگیزه آنــان در تولید ایده‌های خلاق می‌کاهد. در عوض به آنان اجــازه دهید به فعالیت‌ها یا تکالیف مورد علاقه‌شان بپردازند. علاوه بر این، به دانش آموزان کمک کنید هدف‌های واقعــی را به طور فردی یا تیمی برگزینند و در جهت تحقق آن بکوشند تا از این طریق فعالیت‌هایشان معنی دار شود و انگیزه لازم را برای تکمیل و ادامه فعالیت‌های یادگیری داشته باشند.
• تلاش کنید دانش آموزان درک کنند حتی نتایج سنجش‌های پایانی نیز می‌تواند برای آنان سودمند باشــد. در واقع باید برای آنان تشریح کنید کسب نمــره پایین در یک آزمون به معنــای تنبیه آنان نیست، بلکه نشانه این است که باید بیشتر تلاش کنند و یا از دیگــران کمک بگیرند؛ همچنان که کســب رتبه الــف در آزمون نیز هــدف یادگیری نیست.
• از اضطراب و فشار روانی ناشی از سنجش بکاهید؛ به ویژه در فرایند خلاقیت، هنگامی که دانش آموزان بــه آزادی و آرامش برای تولید ایدههای بدیع نیاز دارنــد. در این زمینه، ارائه بازخوردهای ســازنده به جای انتقاد می‌تواند سودمند باشد.

منبع : amoozak