تدریس خرد چیست؟

تدریس خرد به‌عنوان تدریس طراحی‌ شده در مقیاس کوچک، به‌منظور توسعه مهارت‌‌‌‌‌های تازه و پالایش مهارت‌‌‌‌‌های پیشین، تعریف شده است. در تدریس خرد همه چیز از ابعاد کلاسی کوچکتر می‌شود از جمله: مدت زمان تدریس (که از 5 تا 7 دقیقه است)، حجم مطالب و مهارت‌های تدریس. در این روش آموزشِ تدریس، اندازه کلاس، طول دوره، آموزش مهارت و اندازه موضوع تحت کنترل است. بنابراین تدریس خرد می‌تواند به عنوان ظرف عمل تدریس لحاظ شود و در آن رویکردهای مختلف تدریس تمرین شود. آنچه مطرح است، استفاده از این قالب برای تمرین عمل تدریس است.
یکی از مختصات تدریس خرد این است که تجربه ای جدید یا نوآوری در زمینه تربیت معلم، خصوصاً دانشجو معلمان است. در تدریس خرد در هر زمان تنها یک مهارت، مورد تاکید است. موضوع درسی مهم نیست، این عمل بر مهارت‌های تدریس متمرکز است. معمولاً این درس روی نوار ویدئوئی ضبط می‌گردد. سپس استاد راهنما و کارورز به مشاهده و تجزیه و تحلیل آن می‌پردازند تا از این طریق کارورز بتواند با شناخت نارسائی‌‌‌‌‌های کار خود به اصلاح آن بپردازد. هدف اصلی تدریس خرد، تغییر رفتار معلمان با توجه به اهداف مشخص شده است. بنابراین تدریس خرد روشی است برای نقادی از مهارت‌های آموزش به صورت عمل و مشاهده مستقیم. این روش، برنامه ای مفید و کمک رسان در آموزش تدریس بوده و حرکتی است به سوی یکی کردن موضوعات روان شناختی آموزش، فلسفه‌ی آموزش و مسایل عملی تدریس در قالب بینشی متعارف است. 

با مقالات بلدیاب همراه باشید

 

چرا تدریس خرد؟  
تدریس خرد یکی از نوآوری در زمینه فن آوری تدریس است. این، یکی از تکنیک‌های آموزش دانشجو معلمان است و به نظر می‌رسد که اجرای آن بهترین پیش آمادگی برای عملکرد در کلاس درس است. تدریس خرد به سرعت و توسعه کسب مهارت‌های تدریس کمک می‌کند و خطاهای عمده ناشی از بی مهارتی یا کم مهارتی را حذف می‌کند و حس اعتماد به نفس کارورز را پرورش می‌دهد. البته این روش، شخصیت و روش کار کارورز را یک شبه تغییر نداده، همه مشکلات تدریس را حل نکرده و کارورز را به یک معلم با استعداد و سرآمد تبدیل نمی‌کند؛ اما این حسن را دارد که یک معلم بهتر تحویل می‌دهد. این ادعا از پشتوانه پژوهشی نیز برخوردار است؛ از جمله طی مطالعاتی که در دانشگاه استانفورد برای مقایسه تدریس خرد با کارورزی در مدرسه صورت گرفته ارتباط قوی و محکمی بین آنها دیده می‌شود. 
علاوه بر این، مرحله دوم آموزش پذیرفته شدگان آزمون استخدام پیمانی آموزش و پرورش در بازه 3/3/95 تا 30/4/95 برگزار می‌گردد. در این زمان مدارس آموزش و پرورش در ایام امتحان به سر برده و رو به تعطیلی هستند؛ بنابراین عملاً کلاس درسی تشکیل نمی‌شود و مالاً امکان برگزاری دوره‌های کارورزی در مدارس وجود ندارد. بنابراین استفاده از روش «تدریس خرد» ضمن ایجاد امکان تشکیل کلاس‌های کارورزی، موجب افزایش کارآیی و نهایتاً اثربخشی در توان تدریس کارورزان می‌گردد. در عین حال،؛ موضوع دیگری نیز مطرح است و آن، ایجاد فرصت برای سنجش توانایی عمل است. این سنجش صلاحیت یکی از الزامات قانونی دانشگاه است که امید است در این درس فرصت لازم برای آنان فراهم شود.
الگوی استانفورد در تدریس خرد
شیوه‌ی آموزش تدریس خرد در اوایل دهه 1960 در دانشگاه استانفورد بسط و توسعه یافت. این شیوه عبارت بود از یک دوره عملیات زنجیره ای شامل: 
 
در این روش تدریس با تمرکز بر یک مهارت، مانند مهارت در شروع و پایان درس، مهارت در طرح پرسش‌های خاص، مهارت در مشارکت دادن دانش آموزان و تقویت یادگیری آنها طراحی و دنبال می‌شود و البته می‌تواند با پوشش به مهارت‌های مختلف نیز طراحی گردد.

الگوی اصلاح شده تدریس خرد
اکنون الگوی اصلی استانفورد در موارد گوناگون اصلاح شده است. الگویی که اکنون به کار برده می‌شود عبارتست از:
 در این طرح، برنامه آموزش خرد به وسیله گروه‌های 4 یا 6 نفری کارورزان اجرا می‌شود که با یک استاد راهنما کار می‌کنند. این الگو از الگوی استانفورد بسیار اقتصادی‌تر است و این امکان را به کارورزان می‌دهد که اگر بخواهند موضوعات به هم پیوسته را تدریس کنند، طرح درسشان را با هم طراحی کنند؛ طرز درس دادن همدیگر را مشاهده کنند و درباره‌ی آن به بحث و گفتگو بپردازند. به این ترتیب حذف تدریس مجدد، با یافته‌های بیشتری که در این الگو بدست می‌آید جبران می‌شود.

 
ویژگی‌های روش تدریس خرد 

• در تدریس خرد، کلاس شامل 10 تا 15 نفر است.
• طول ارائه در تدریس خرد 5 تا 7 دقیقه است.
• دانشجو معلمان در تدریس خرد یک مهارت را در هر زمان تمرین می‌کنند.
• در تدریس خرد، بازخورد فوری ارائه می‌شود. 
• تدریس خرد در شرایط کنترل شده ارائه می‌شود.
• تدریس خرد به صورت آسان طراحی و اجرا می‌شود.
• روش تدریس خرد، مخصوص نومعلمان برای توسعه مهارت‌های تدریسشان است.
• در تدریس خرد تاکید اصلی بر تمرین مهارت است و موضوع درسی فقط برای پیشبرد فرایند است.
• تدریس خرد فرایندی چرخشی تا رسیدن به خبرگی در مهارتی خاص است.
• در تدریس خرد، الگوهای کنش و واکنش در کلاس به شکل قابل مشاهده تدریس و ارائه می‌شود.

مزایا و محدودیت‌های روش تدریس خرد   
الف) مزایا   
1.    آموزش خرد روشی است برای تمرین و نقادی از مهارت‌های تدریس به صورت مشاهده مستقیم. پیام عمده‌ی آن اینست که با تاکید بر اجزای آموزش مانند مقدمه چینی، سوال کردن، استفاده از مثال و نتیجه گیری می‌توان فرایند آموزش را تحلیل کرد و آن را بهبود بخشید.
2.    تدریس خرد پیچیدگی‌های تدریس در کلاس را تا حدود زیادی کاهش می‌دهد و بهترین راه برای تقویت مهارت‌های تدریس، خصوصاً برای نومعلمان است. این روش، مهارت‌های ویژه تدریس مانند مهارت استفاده از تخته سیاه، مهارت تغییر محرک‌ها (در تدریس) و ... را توسعه می‌دهد.
3.    از طریق ضبط ویدئویی، دسترسی به ابعاد مختلف بازخوردهای آنی و خود ارزیابی فراهم می‌گردد. این یک فن آموزشی شخصی است که دانشجو معلم مطابق با توانایی‌های ذهنی اش، مهارت‌های تدریس را تمرین می‌کند؛ بنابراین برای کارورز، نظارت ماهرانه و بازخورد سازنده فراهم می‌کند. 
4.    این روش زمان و انرژی دانشجو معلمان را ذخیره می‌کند.
5.    این روش به دریافت دانشی عمیق‌تر در مورد هنر تدریس کمک می‌کند.
6.    برنامه‌های تدریس خرد همراه با ضبط ویدئویی مهارت‌های تدریس فرصتی است که معلمان تازه کار به دست می‌آورند تا استادان راهنما، معلمان دلسوز و یاری‏رسان را ملاقات کنند و پیرامون مسایل و مشکلات خود با آنها به بحث و گفتگو بنشینند. علاوه بر این گزارشات ویدئویی و صوتی از جمله عینی‌ترین فنون مشاهده هستند که به کارورز امکان دیدن خود از دریچه نگاه شاگردان را می‌دهند. امتیاز دیگر این گزارشات در وسعت تمرکز آنهاست . با آنها می‌توان زمینه وسیعی از فعالیت هایی که معلمان و شاگردان انجام می‌دهند را پوشاند.
7.    قادر به استنباط رفتارهایی است که در تدریس کلاسی مهم هستند.
8.    صمیمیت بین معلم و شاگردان را افزایش می‌دهد.
9.    ابزاری است برای ادامه آموزش، هم برای تازه کارها و هم برای معلمان باسابقه.

ب) محدودیت‌ها      
1.  کارورز در پیاده کردن این روش باید صلاحیت و دانش لازم برای تدریس را داشته باشد، زیرا اگر فاقد آن باشد نمی‌تواند همزمان بر کنترل شاگردان و ایجاد انگیزش آنها فائق آید.
2. طراحی اثربخش این روش آموزش تدریس، کاری سخت و وقت گیر است. 
3. در استفاده از این روش بهتر آن است که از تجهیزات لازم همچون وسایل الکترونیکی استفاده گرد؛ اما اکثر دانشجو معلمان هنگام استفاده از وسایل الکترونیکی دارای اضطراب می‌شوند؛ این عامل خود باعث استفاده نکردن از این روش می‌گردد.
4. پرورش معلمان یکسان یا همانند، با لبخند‌ها و شیوه‌های استاندارد شده.

تجهیزات لازم برای راه اندازی تدریس خرد
سازو برگ و تجهیزات مربوط به راه اندازی برنامه‌ی تدریس خرد عبارتند از: 
•    دوربین (موبایل) 
•    تجهیزات جانبی تدریس مانند تخته و گچ یا ماژیک
•    سایر امکانات مورد نیاز (بر اساس هدف و محتوای درس، انتخاب ابزارهای موجود یا کشف و تولید ابزارهای مناسب باید به کارورزان توصیه شود، حتی تدریس ساده‌ترین مباحث، نباید بدون ایده‌های تازه، برای استفاده از ابزارهای مناسب باشد).

 
مهارت‌های قابل پیگیری در تدریس خرد
نکته 1:

مهارت‌های تدریس خرد، دارای همپوشی هستند.

نکته 2:

مهارت‌های رشته مراقب سلامت با سایر رشته‌ها تفاوت دارد. استادان راهنما و کارورزان گرامی برای اطلاع از مهارت‌های مورد نظر به فرم ارزشیابی مراجعه نمایند. تطبیق شیوه نامه حاضر با مختصات درس مراقب سلامت، برعهده راهنمایان محترم است.

نکته 3:

مهارت هایی که در این متن به آن اشاره شده است؛ توانایی هایی هستند که بر اساس مطالعات استاندارد بین المللی، انتظار می‌رود نومعلمان در فرایند تدریس خرد باید کسب کنند؛ لیکن با توجه به موقعیت، می‌توان طیف مهارت‌ها را تغییر داد.

1. مهارت شروع تدریس:

مهارت شروع یک درس شامل برقراری تفاهم با شاگردان، جلب توجه آنان و محتوای ضروری را به ایشان ارائه کردن. اجزای این مهارت عبارت است:

جلب توجه شاگردان:

معمولاً در ابتدای درس، شاگردان از نظر تمرکز و وضعیت روانی، برای یادگرفتن آماده نیستند. در برخی موقعیت ها، ماموریت اصلی معلم، ایجاد علاقه مندی به یادگیری در شاگردان است. معلم می‌تواند این کار را از طریق تعریف کردن یک داستان، به کمک یک نمایش یا قطعه خوانی یا امثال آن انجام دهد.

استفاده از دانسته‌های قبلی:

دانسته‌های قبلی به سطح آمادگی شاگردان برای دریافت مطلب، قبل از شروع تدریس اشاره دارد. استفاده از دانسته‌های قبلی، ضروری است چراکه آن کمک می‌کند به ایجاد هماهنگی بین دانسته‌های قبلی شاگرد و دانسته‌های جدید که معلم می‌خواهد روی آنها تاکید کند.

استفاده از ابزارهای مناسب:

برای شکل دادن به انگیزه یادگیرندگان، معلم باید از ابزارها یا فنون مناسب استفاده کند تا درس را معرفی نماید.

ارتباط دادن به موضوعات جدید:

بعد از سوالات اولیه و معرفی درس، معلم باید بین دانسته‌های قبلی و موضوع درس فعلی ارتباط برقرار کند

مهارت تشریح سوال:

مهارت تشریح سوال، توانایی است که به شاگردان کمک می‌کند تا به عمق جوانب مختلف مساله فکر کنند. معلم از طریق پرسیدن سوالات بیشتر، شاگردان را هوشیارتر می‌کند. او شاگردان را قادر به درک عمیق موضوع می‌نماید. عناصر این مهارت عبارتند از:

اشاره:

زمانی که شاگرد ناتوانی خود را برای پاسخ به سوالات در کلاس نشان داد یا جواب هایش ناقص بود؛ معلم می‌تواند سوالات مشابهی بپرسد که به شاگردان در حل موالاتی که قبلا پرسیده شده است، کمک کند. 

جستجوی اطلاعات بیشتر:

زمانی است که شاگردان در کلاس به سوالات درست پاسخ می‌دهند اما معلم اطلاعات بیشتر و تبیین واضحتری از شاگردان را جستجو می‌کند، از طریق توضیح دادن اینکه چرا و چگونه به قسمت درست پاسخ دست یافته اند؟

تمرکز مجدد:

زمانی که معلم سوالات مشابهی از دیگر شاگردان برای مقایسه می‌پرسد. توصیه می‌شود این سوالات بگونه ای توسط معلم طرح گردد به پرسش و پاسخ بین شاگردان باهم، و ایجاد تعامل میان آنها منجر گردد.

سوالات هدایت کننده:

سوالاتی است که برای پاسخ دادنِ بیش از یک نفر، هدایت می‌شود که به آنها سوالات هدایت کننده گفته می‌شود.

 
3. مهارت توضیح دادن:

منظور، ارائه موضوعات درسی در قالبی ساده است برای شاگردان و آنرا قابل فهم نمودن. این مهارت همچنین توانایی معلم برای توضیح منطقی چرایی، چگونگی و چیستی مفاهیم، اتفاقات و ... را شامل می‌شود. عناصر این مفهوم عبارت است:

جملات آغازین گویا:

قبل از آغاز هر توضیحی، معلم باید شاگردان را درباره اینکه می‌خواهد در آن روز به چه برسد را بوسیله جملات آغازین گویا بیان کند.

پرهیز از جملات بی ربط:

زمانی که موضوع در حال ارائه شدن است، تنها عبارات مرتبط باید مورد استفاده قرار گیرد.

بیان سلیس و روان:

معلم باید از بیان روان استفاده نماید تا شاگردان آنچه را که معلم می‌گوید بشنوند و بفهمند.

کلمات ارتباطی:

این تکنیک، عموماً برای بسط ارتباط‌ها در جملات از طریق عباراتی مانند: بنابراین، پس، زیرا، بدین سبب، در نتیجه، در این رابطه و ... استفاده می‌شود.

استفاده از کلمات مناسب:

معلم باید از کلمات مناسب برای شکل دادن به یک هدف یا یک موضوع استفاده کند وگرنه ممکن است در حالت سردرگمی قرار گیرد. 

الزامات مهارت توضیح دادن:

الف) به زبان ساده باشد، ب) نباید به حالت مشاوره ای ارائه شود، پ) مطالب موجود در آن {درس} باید سلسله وار ارائه شود، ت) چیزهای بی ربط نباید در آن راه یابد و ث) باید مطابق با سن، تجربه و سطح ذهنی شاگردان ارائه شود.

4.مهارت تغییر محرک:

مهارت تغییر محرک به عنوان تغییر عمدی در رفتار معلم است که هدف آن پایدار نگه داشتن توجه شاگردانش در طول تدریس است. تغییر محرک، تعیین کننده سرزندگی معلم در کلاس درس است. زیر مولفه‌های این مهارت عبارتند از: 

حرکات بدنی:

حرکات فیریکی معلم در کلاس در جلب توجه یادگیرندگان بسیار اهمیت دارد. حرکات غافلگیرکننده بدنی و توقف‌های ناگهانی، توامان، به جذب توجه شاگردان در سطح بالایی کمک می‌کند. معلم بدون این فعالیت‌ها شبیه سنگ بتخانه است. انجام حرکات اضافی نیز نامطلوب است. 

اشارات:

اشاره شامل حرکات سر، دست و حرکات ارتباطی چشم (مانند تبسم، ابرو بالا انداختن ها، هیجانات و ...). این فنون به معلم کمک می‌کند تا در ارائه درسش در کلاس، موثرتر و فعالتر باشد.

تغییر صدا:

معلم باید در صدایش نوسان ایجاد کند. شاگردان، از سخنرانی با تن صدای یکنواخت احساس خستگی کرده و از درس زده می‌شوند. 

تمرکز:

تمرکز به هنر جلب توجه شاگردان درباره یک موضوع خاص است که معلم می‌خواهد بر آن تاکید کند، بعضی از فنون عبارتند از: تاکید شفاهی، تاکید اشاره ای و تاکید شفاهی – اشاره ای. 

تماس و حرکات چشمی:

تماس و حرکات چشمی، هردو، نقش بسیار مهمی در هدایت هیجانات و کنترل واکنش‌های بین معلم و شاگردان بازی می‌کند.در موقعیت کلاس درس، این فن اشاره به این دارد که معلم باید با هدف تقویت توجه شاگردان به درس، تماس چشمی برقرار کند. 

مکث کردن:

مکث کردن اشاره به توقفی کوتاه و عمدی دارد که حین ارائه ایده ها، توضیح دادن، سخنرانی و ... مورد استفاده قرار می‌گیرد. استفاده عملی از مکث‌های کوتاه به معلم در جلب و تقویت توجه شاگردانش کمک می‌کند

5. مهارت نوشتن روی تخته سیاه:

تخته سیاه ها، ابزاری بصری هستند که به طور گسترده در تمام جوانب تدرس و آموزش مورد استفاده قرار گرفته و برای ارائه یک تصویر کلی از درس بسیار مناسب هستند. خوب کارکردن با تخته سیاه موجب واضح شدن ادراک و مفاهیم می‌شود که قبلا آموخته شده و به درس تنوع می‌بخشد (استفاده از تخته سیاه به عنوان یکی از مهارت‌های پایه و ضروری برای نومعلمان به شمار می‌رود و منافاتی با توانایی معلم در استفاده از رسانه‌های نوین آموزشی مانند اسلاید، پرژکتور، تخته هوشمند و ... ندارد. علاوه بر این زیر مولفه‌های این مهارت، می‌تواند در استفاده از رسانه‌های فوق الذکر نیز بکار رود). زیر مولفه‌های این مهارت عبارتند از: 

خوانایی (خواندن راحت):

خوش خط و خوانا نویسی معلم روی تخته سیاه باعث جلب توجه شاگردان و ترغیب ایشان به بهبود دست خط شان است. برای خوش خط‌تر شدن، معلم باید دقت کند که تمایز مشخصی بین هر کدام از حروف الزامی بوده و فاصله مناسب بین هر کدام از حروف و کلمات وجود داشته باشد. 

اندازه و تنظیم مطلب (در یک خط صاف):

اندازه حروفی که توسط معلم روی تخته نوشته می‌شود بای د متعارف وبه اندازه کافی بزرگ باشد بگونه ای که از ردیف آخر خوانده شود. حروف بزرگ باید بزرگتر از حروف کوچک بوده و دستخط باید تا جایی که ممکن است در خط راست باشد بدون اینکه از یک خط بیرون بزند.

مشخص کردن مطالب مهم:

نکات یا واژه‌های مهم که روی تخته نوشته می‌شود تنها باید موضوعات اساسی و مهم باشد. گچ رنگی باید با هدف جذب توجه یادگیرندگان به مطالب مهمی که نیاز به برجسته شدن دارند، به فراخور مورد استفاده قرار گیرد.
 استفاده از فاصله: برای استفاده مناسب از فضا، واژه‌ها یا عبارات مهم باید روی تخته نوشته شود. در صورت زیاد نوشتن حروف، باید از اینکه تخته نامرتب شود، اجتناب نمود. تنها مطالب مهم باید روی تخته باقی بماند و کلمات غیرضروری باید حذف گردند.

موجز نویسی روی تخته سیاه:

با هدف معنی دار ساختن تدریس برای شاگردان، معلم باید در پایان درس، خلاصه ای از نکاتی که روی تخته سیاه نوشته ایجاد کند. اینکار باید بسیار مختصر باشد بگونه ای که شاگردان بتوانند تمام درس را در یک نظر بازیابی کنند.

صحیح نویسی:

وقتی جمله ای روی تخته در حال شکل یابی است، معلم باید مراقب صحت املاء، نشانه گذاری، قواعد دستوری و غیره باشد.  
موقعیت معلم:

معلم نباید بین یادگیرندگان و تخته سیاه باشد.

ارتباط با شاگردان:

معلم زمانی که روی تخته می‌نویسد، باید ارتباط چشمی خود با شاگردانش را تقویت کند. این برای کنترل کنش و واکنش ها، حفظ ساختارها، تداوم توجه شاگردان و ... ضروری است. 

6. مهارت جمع بندی درس:

وقتی یک دانشجو معلم جمع بندی مناسبی را به شیوه ای جالب ارایه دهد، مهارت جمع بندی نامیده می‌شود. در صورت فقدان جمع بندی مناسب، درس یا دوره ناقص باقی می‌ماند. فعالیت‌های دیگری همچون ارایه خلاصه درس به شاگردان، پرسش از شاگردان، تعیین تکلیف شب، طرح مسأله و درخواست حل آن در کلاس یا در منزل، تعیین تحقیق کلاسی می‌تواند تکمیل کننده مهارت جمع بندی باشد.
 

منبع : بلدیاب